Translate Milfy!

maandag 2 februari 2015

Samen-stellingen: laat het lekker los!

Kijken jullie weleens op Goeievraag.nl? Dat is een best populaire website voor mensen die vragen hebben die je niet zo 123 kan googlen. Wij zijn er ook actief, en raken geregeld verzeild in verhitte discussies, omdat wij natuurlijk een zeker taal-liberalisme propageren. Nu raakten we bijvoorbeeld in conflict over het woord "namaak-auto-onderdelen". De reden: wij vinden dat er meer mag (maar niet alles overigens).


De vraag ging over hoe je dat woord spelt. De optie die werd gegeven was "namaak auto-onderdelen". Wij reageerden daarop door te stellen dat het niet zoveel uitmaakt. Je kunt ook best namaak-auto-onderdelen spellen; dat levert geen betekenisverschil op. Betekenis zit namelijk niet alleen in een woord, maar ook in de context: daardoor wordt duidelijk dat het niet gaat om onderdelen van namaak-auto's. Hoon viel ons ten deel! En niet alleen ons - we horen vaker mensen klagen dat de jeugd van tegenwoordig (en domme mensen in het algemeen) samenstellingen te vaak los schrijven. Maar waarom doen mensen dat? Waarom gebruiken mensen spaties en streepjes, als je ook namaakautoonderdelen zou kunnen schrijven? Nou, ten eerste doen we dát natuurlijk niet, want klinkerbotsing. Maar. Ja! Aha! Daar komen we al richting antwoord!

Dat antwoord is kort. Begrijpelijkheid. Leesbaarheid. Daarom doen mensen dat. Heel lange woorden zijn moeilijk te lezen, en door er een streepje in te knallen maak je het woord leesbaarder. Zie het woord taalliberalisme in de inleiding van dit stukje. Dat schrijf ik liever met een streepje, want dan wordt het doorzichtiger. Let op, dat is mijn eigen ervaring en geen wetenschappelijk feit. Maar het is in ieder geval interessanter je af te vragen waardoor het komt, dan het alleen maar af te keuren. Neem nou die moeilijke IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Als je daar een welgemikt streepje in ramt, dan lijkt het me beter te doen. Of twee! Eyjaf-jalla-jökull. Eitje. 

Helaas is binnen het taaladvies deze mening nog niet populair (zie advies bijv. hier). Maar waarom zou je het nogal lange voetbalverslaggeversjargon eigenlijk niet gewoon spellen als voetbal-verslaggevers-jargon? De betekenis is precies hetzelfde, maar je begrijpt misschien als lezer het woord sneller. 

Vaak wordt overigens het Engels genoemd als invloed op samenstellingspelling, maar dat is niet bewezen. De Engelsen gebruiken het verbindingsstreepje niet zo vaak, dus deze "fouten" zijn sowieso niet hun schuld. De crux is dat in het Engels, zo is mij uitgelegd, woorden eerst los zijn, dan een verbindingsstreepje krijgen, en dan aan elkaar worden geschreven. Interessant genoeg is er een relatie met klemtoon. Een oudere docent van mij spreekt bijvoorbeeld van "ice CREAM", terwijl ik, en velen met mij, spreken van "ICE cream". De eerste uitspraak is als van een frase, zoals "black book", de tweede als van een samenstelling, "blackboard". Wellicht dat we dus "ice cream" ook aan elkaar gaan schrijven.

Er zijn natuurlijk ook samenstellings-mogelijkheden die wél een betekenisverschil genereren. Daarom stellen wij ook niet namaakauto-onderdelen voor. Je moet dat niet doen, want hoe onwaarschijnlijk ook, het kan dat mensen het verkeerd begrijpen en denken dat het om onderdelen van namaakauto's gaat, i.p.v. namaakonderdelen. Hoe dan ook kan het door dit soort spellingen langer duren voordat je het woord begrijpt. Om dezelfde reden moet je natuurlijk nooit "enkel sokken" schrijven wanneer je enkelsokken bedoelt, want, net als laatst bij de lidwoorden, betekenisverschil. 

Dit is typisch een geval waarin wij dus wat meer speling propageren. Waarom zou je per se één regel moeten hebben, en daar altijd aan vast moeten houden? Waarom zou je mensen niet wat meer zelf kunnen laten beslissen? Je zou natuurlijk kunnen zeggen dat mensen één regel willen, dat ze zekerheid willen. Maar als je het vrijlaat ontstaat een ander soort zekerheid, namelijk dat mensen de begrijpelijkste/leesbaarste optie kiezen. De lezer weet dan ook wat bedoeld wordt.

Een veelgehoorde reactie op dit soort statements is: "Ja, maar dan kun je alle regels wel loslaten". Dat is natuurlijk een drogredenering van je reinste water. Niemand propageert namelijk het loslaten van alle regels - wat wij voorstellen is wat meer speling, gewoon een beetje loslaten en relativeren. Zoals bijvoorbeeld het Witte Boekje dat op sommige punten doet, door een adviesspelling te geven, maar ook andere opties. Als je zelf liever geen spaties dan wel streepjes gebruikt in samenstellingen, prima. Maar wees er gewoon een beetje boeddhistisch over -   los   laten     geeft      ruimte     !

9 opmerkingen:

  1. Samenstellingen schrijven met streepjes in plaats van aan elkaar heb ik geen problemen mee. Wat er tegenwoordig helaas steeds vaker gebeurt is dat iedereen overal maar spaties tussen zet, waardoor je inderdaad heel vaak betekenisverschil krijgt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Heb je hier voorbeelden van? Meestal is ook bij "foutief" spatiegebruik namelijk misschien wel sprake van potentieel betekenisverschil, maar wordt uit de context echt wel duidelijk waar het om gaat. In deze categorie vallen heel veel inzendingen van Ruggespraak van OnzeTaal. We schreven hier al eerder over: http://milfje.blogspot.nl/2013/01/spatiegebruik-foei-of-nou-en.html

      Verwijderen
    2. De site www.spatiegebruik.nl staat vol met (sterke en minder sterke) voorbeelden van dit fenomeen.

      Verwijderen
  2. in het Amerikaans geldt heel sterk dat je dingen niet aan elkaar schrijft, die wij wel zouden doen. Bijvoorbeeld krijg je een rood kringeltje onder masterplan, terwijl dat voor mij een begrip is in plaats van master plan. Ik lost het vaak op met een streepje, de spellingschecker accepteert dat. Trouwens dat is een complicatie in het Nederlands: de verbindings-s. Die maakt dat je spellingschecker niet als twee woorden kunt schrijven.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Op zich vind ik het een goede regel om samengestelde woorden zoveel mogelijk aan elkaar te schrijven. Maar de groene spelling biedt nadrukkelijk ruimte om bij lange woorden voor de duidelijkheid een streepje te zetten. En zo staat ook op diverse plaatsen in de leidraad dat deze varianten alleen niet in de woordenlijst zijn opgenomen. Het mag dus nadrukkelijk wel. Zelf gebruik ik voor de leesbaarheid bij lange woorden ook snel een streepje en bijvoorbeeld ook bij Engelse samenstellingen zoals, online-handleiding of freelance-redacteur. Dat hoeft niet, maar mag wel.

    Het punt is eerder dat een aantal samenstellingen toch niet los mogen worden geschreven, maar alleen vast of met een streepje. En kennelijk is dat met woorden met namaak niet helemaal duidelijk. Als je auto weglaat uit het voorbeeld, dan kun je kiezen tussen namaak onderdelen, namaak-onderdelen of namaakonderdelen. De eerste optie die jullie op Goeie Vraag ook goedkeuren vind ik niet correct. De andere twee wel. Ik schrijf ook namaakbont. Volgens Google doen de meeste mensen dat ook, maar bij namaaktassen schrijven de meeste mensen toch namaak tassen. Mogelijk komt dat omdat niet goed te bepalen is wat namaak nu voor woord is. Het voelt aan als een bijvoeglijk naamwoord, net als grote tassen, namaak tassen. Het zijn uitzonderingen en dan kun je of eigenwijs je eigen gang gaan (dat mag) of het even opzoeken.

    En namaakauto-onderdelen vind ik toch ook een prima spelling, ook dan heb ik echt niet het idee dat het om een namaakauto gaat. Komt anders door het tweede noodzakelijke streepje voor de klinkerbotsing. Uitzondering.

    [ En ik hanteer de groene spelling omdat ik voor een standaardspelling ben, Dat neemt niet weg dat ik - in lijn van de witte spelling - vind dat de spelling nog aardig vereenvoudigd zou mogen worden. Maar ik ben niet voor een parallelle, alternatieve spelling en volg dus zoveel mogelijk het Groene Boekje. ]

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Helemaal mee eens: los laten geeft ruimte! "Samenstellingen aaneen" leert mijn tweede kleinzoon in het tweede leerjaar. Met die basisspellingregel ben ook ik opgevoed. Haast dagelijks check ik op Woordenlijst.org de spelling van samenstellingen allerhande - zoals gisteren nog 'fulltimegrootmoederschap'. Het is me een allegaartje die officiële regels voor het schrijven van samenstellingen en in de leespraktijk van alledag kom ik veel veel meer 'los' tegen dan 'aaneen'. De betekenis? Die zoek ik wel uit. In confrontatie met dit soort spellingcomplexiteiten deel ik de boeddhistische kijk met Milfje Meulskens: spellen en laten spellen. Naar 'leven en laten leven'. Mooi bedacht, dat boeddhisme in spellingkwesties!

    BeantwoordenVerwijderen
  5. ik vind het eigenlijk best handig!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ik ook suzanne. Interessante blog ook met veel informatie. Bedankt!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Eyjaf-jalla-jökull zou een morfologisch onjuiste schrijfwijze zijn. Deze naam, dit toponiem, is namelijk samengesteld uit Eyja-fjalla-jökull. (/fj/ kan in het Nederlands oorspronkelijk niet, maar in Noordse talen wel aan het begin van een lettergreep voorkomen, denk maar aan het woord ‘fjord’, wat dus nu ook in het Nederlands bestaat als leenwoord). Eyja is geloof ik de naam van een Noordse godin. Wat fjalla ook alweer betekent weet ik niet, maar het is dus: de jökull (vulkaan) van de fjalla van Eyja.

    BeantwoordenVerwijderen